Elk psychisch probleem heeft te maken met zingeving: wie ben ik, wat is mijn plek in de wereld en wat is het goede leven voor mij?

Een zinvol leven is een leven in verbinding met jezelf en met iets groters dan jezelf, waarin je je vrij voelt om je uit te drukken en te ontplooien. Dat is pas mogelijk wanneer meer basale behoeftes zijn vervuld.

Dit artikel is niet bedoeld als de enige en laatste waarheid over dit onderwerp; het is het resultaat van mijn eigen verkenningen en ontdekkingen op dit vlak, uit mijn persoonlijke ervaring, ervaringen met cliënten, literatuur en overige studie. Het wordt met regelmaat bijgewerkt en geactualiseerd.

Dit onderwerp fascineert me al mijn leven lang. Ik wil niet pretenderen iets nieuws te zeggen: alle ideeën die hier worden gepresenteerd zijn waarschijnlijk afkomstig van anderen en in de loop van mijn ontwikkeling opgenomen in mijn denken hierover. Daardoor is het onmogelijk om een adequate bronvermelding te maken, maar ik verwijs losjes en geef boekentips met rijke literatuurverwijzingen. Let op: sommige links in dit artikel zijn affiliate links. Als je op zo'n link klikt en iets bestelt, kan het zijn dat ik commissie ontvang.

Wat zijn mijn waarden

Hoe meer je weet te leven, hoe sterker je zult ervaren dat je een zinvol of betekenisvol leven leidt. Centraal doel in zingeving is dus jouw persoonlijke ervaring van zin en betekenis, van harmonie, verbinding en tevredenheid.

Die ervaring ontstaat wanneer je leeft vanuit jouw waarden, behoeften en verlangens. Dat klinkt misschien eenvoudig, maar dat is maar schijn. Want wat zijn eigenlijk jouw waarden, behoeften en verlangens? En zijn ze eigenlijk wel echt van jou?

Het korte antwoord: nee. We zijn ten diepste geconditioneerd.

Zingeving en conditionering

Geen mens is een eiland. We worden allemaal voortdurend gevormd en beïnvloed door anderen. Dat begint al voordat je geboren wordt. In de baarmoeder krijgt de foetus de gemoedstoestanden van de moeder op allerlei manieren mee. Bijvoorbeeld via stofjes in het bloed, via geluiden, beweging, hartslag en bloeddruk.

Na de geboorte gaat die vorming in hoog tempo door. Vanaf de eerste uren leer je hoe de wereld in elkaar steekt aan de hand van de acties en reacties van je ouders. In de loop der jaren raak je doordrenkt met het wereldbeeld van je ouders. Daarna in mindere mate ook van leraren, vriendjes en anderen met wie je in aanraking komt.

Waarom wil je wat je wilt

Misschien herinner je het uit je eigen kindertijd, of zie je het bij kinderen van nu: ze zijn sterk onderhevig aan rages. Ze willen dat wat nu populair is, en niks anders. En als morgen iets anders “in” is, dan kijken ze niet meer om naar wat ze vandaag nog met alle geweld wilden hebben.

En als je goed kijkt, zijn volwassenen niet anders. Trends in muziek, kleding, interieurs, auto’s, vakantiebestemmingen of vrijetijdsbestedingen zijn vrij makkelijk te ontwaren. Waarschijnlijk zijn jij en je vrienden voor sommige van die trends als een blok gevallen.

Daar is in zichzelf niets mis mee. Mensen zijn sociale wezens. We zijn ten diepste geneigd om erbij te horen, niet te veel af te wijken. En dus doen we mee met trends en houden we vast aan waardepatronen die we van huis uit hebben meegekregen en die mensen om ons heen hoog houden.

Wat past bij mij

We worden dus vanaf het begin en bij voortduring geconditioneerd door anderen, door de maatschappij, door onze omstandigheden. Maar we zijn evenmin volledig kuddedier. Ga maar na: je doet niet aan elke trend mee en sommige waarden die je van huis uit hebt meegekregen heb je vervangen door andere.

We zijn in staat om afwegingen te maken over wat bij ons past, wat we willen, welke waarden we omarmen enzovoort. In de puberteit is dit proces goed zichtbaar. De adolescent zet zich af tegen zijn ouders, vindt veel dingen opeens stom of saai en andere juist fascinerend. Natuurlijk zijn veel van die voorkeuren en afkeren ingegeven door sociale prikkels en de wens ergens bij te horen. Maar de puber maakt wel degelijk keuzes waar hij dan bij wil horen en waar niet. 

Conditionering is je persoonlijkheid

Die keuzes en voorkeuren worden ingegeven door de unieke persoonlijkheid van ieder mens. Persoonlijkheid is een vaag begrip. Zelf vat ik het op als een samenspel van aangeboren eigenschappen en neigingen en het geheel aan conditioneringen dat iemand heeft ondergaan. Overigens valt goed te verdedigen dat die “aangeboren” eigenschappen ook conditioneringen zijn die hebben plaatsgevonden tijdens de zwangerschap en daarvoor. Zo is er stevig bewijs voor epigenetische overerving van trauma. De impact van heftige gebeurtenissen op lichaam en geest van een ouder kan veranderingen aanbrengen in welke genen op het DNA in- en uitgeschakeld zijn. Die schakelpatronen worden doorgegeven bij de conceptie.

Dit mechanisme werkt in de vrouwelijke lijn bovendien twee generaties door. De eicellen van een vrouw worden immers gevormd als zij een foetus in de baarmoeder van haar moeder is. Die eicellen krijgen een epigenetische stempel mee van de omstandigheden waarin de moeder voor en tijdens haar zwangerschap verkeert. De sporen van die omstandigheden komen vervolgens tot uitdrukking als de eicellen van de inmiddels volwassen vrouw bevrucht worden. Eventuele stress en spanning die de grootmoeder voor of tijdens haar zwangerschap ervoer, werkt dus direct door op haar kleinkinderen.

Eveneens in het biopsychischosociale domein passen de observaties van therapeut Mark Wolynn over intergenerationeel trauma: mensen die plots symptomen en herbelevingen hebben van traumatische gebeurtenissen van familieleden die soms meerdere generaties terug leefden. 

Hoe dan ook, onze unieke persoonlijkheid komt tot stand door een krankzinnig ingewikkeld samenspel van factoren dat begonnen is ver voordat wij werden verwekt. De omstandigheden en ervaringen van onze voorouders resoneren erin mee, de familiegeschiedenis, de cultuur waarin we opgroeien. Daar bovenop komt de vorming door onze ouders, opvoeders, leraren en iedereen met wie we omgaan.

Waarom doe je wat je doet

Die hele verzameling conditioneringen vormt samen de manier waarop we tegen de wereld aankijken, hoe we elke ervaring interpreteren en plaatsen en hoe we erop reageren. Je eet met mes en vork omdat je dat vroeger zo geleerd hebt. Als mensen geen tafelmanieren hebben, keur je dat af omdat je ouders dat vroeger bij jou ook afkeurden. Als papa chagrijnig was, hield je je koest, omdat je had ervaren dat hij kon ontploffen als je teveel lawaai maakte. En dus ben je vandaag de dag uiterst gevoelig voor de sfeer in een kamer en de stemming van andere mensen. Je doet onbewust je best om anderen gunstig te stemmen.

Al die conditioneringen bij elkaar kun je vergelijken met een bouwwerk. Op een bepaalde manier is het een huis, een schuilplaats. Stel je maar eens voor hoe het zou zijn als je op een totaal vreemde planeet terecht zou komen waar je geen idee hebt hoe wat dan ook werkt en je alles opnieuw moet ontdekken en leren. Dankzij onze conditioneringen kunnen we in veel gevallen enigszins voorspellen welke handelwijze gepast is en tot een min of meer gewenst resultaat zal leiden. 

Maar dat bouwwerk van conditioneringen is in zekere zin ook een gevangenis. Onze (onbewuste) opvattingen over hoe de wereld werkt beperken namelijk onze blik en onze mogelijkheden tot handelen. In grote delen van de wereld is het volstrekt normaal om met je handen te eten.

Bescherming en gevangenis

En, erger: stel je voor dat je ouders je regelmatig hebben verteld dat je stil moet zijn, geen herrie mag maken, niemand tot last mag zijn, anders zwaait er wat. Op welke manier vormt dat je gedrag als volwassene? Grote kans dat je moeite hebt om je uit te spreken, een standpunt in te nemen. Grote kans dat je nauwelijks of geen creatieve uitlaatkleppen hebt, en ook weinig zelfvertrouwen en levenslust. Je zit gevangen in je conditionering die je klein houdt. In jou zit een deel dat je toespreekt met de stem van je ouders, een innerlijke criticus die je telkens de mond snoert wanneer je een ongedwongen creativiteit of speelsheid voelt. Je bent geconditioneerd om jezelf te beschermen tegen een bedreigende situatie. Maar die doet zich al jaren of decennia niet meer voor. En de prijs is dat je leven kleurloos en leeg voelt, of als een voortdurende strijd.

Zingeving begint met bewustwording

Onze ervaringen uit het verleden, plus de ervaringen van onze voorouders die in ons aanwezig zijn, leven in ons als conditioneringen, patronen, normen en waarden. Veel daarvan zijn onbewust: je hebt er nog nooit bij stilgestaan dat je iets vindt, dat je denkt dat het zo hoort of dat de wereld zo is. Andere zijn half bewust: we beroepen ons erop en spreken anderen erop aan, maar we hebben ons nooit afgevraagd waarom we dit eigenlijk voor waar aannemen. 

Deze conditioneringen, patronen en waarden kunnen ons belemmeren om onszelf te ontplooien, te worden wie we werkelijk zijn. We zitten er als het ware in gevangen: onze bewegings- en handelingsruimte is beperkt. Dat is niet per se problematisch. De meeste mensen ervaren gedurende het grootste deel van hun leven voldoende ruimte om zich te ontplooien. 

Innerlijke criticus

Maar soms lopen we tegen de grenzen van onze conditioneringen aan. Iets in ons voelt de behoefte om te groeien, te creëren, plek in te nemen. En iets anders in ons weerhoudt ons daarvan. Misschien een innerlijke criticus, een strenge stem, die wellicht wat lijkt op die van een van je ouders. Wellicht angst, de neiging om jezelf vast te denken, de neiging om te pleasen, of wat dan ook. We blijven op bekend terrein en voelen ons ongelukkig, beknot, niet gezien, leeg, verdrietig, boos. Wat nu?

Zingeving en je “ziel”

Het feit dat dit gebeurt wijst op een interessant gegeven. Naast die huizenhoge golf aan conditioneringen is er kennelijk ook iets anders – of in ieder geval ervaren we dat zo. We voelen een innerlijke beweging, een drang, een wens. Sommige mensen ervaren of beschrijven het als een licht, een vuur, een vonk. Anderen noemen het een ziel, of goddelijk bewustzijn. In verschillende culturen, religies en wereldbeschouwingen worden er telkens andere woorden aan gegeven. Maar het gaat over hetzelfde. Iets bijzonders of heiligs dat ons drijft en leidt, ons voortdurend aanspoort om te groeien en te bloeien. Iets dat ons letterlijk bezielt. 

De armoe van materialisme

Het kan zijn dat je je heel ongemakkelijk voelt bij die vorige alinea. Dat is niet zo gek. In het Westen, met Nederland voorop, heeft de afgelopen halve eeuw een krachtige beweging plaatsgevonden weg van alles wat riekt naar religie en mystiek, ten gunste van materialistisch denken. We zijn heilig gaan geloven in de wetenschap als enige maat voor waarheid over de wereld. Kort door de bocht: alleen als je het kunt meten, kunnen we zeggen dat het bestaat. De rest zijn sprookjes, mythes, opium voor het volk. 

Holons en niveaus

Hoe geruststellend en overzichtelijk die opvatting ook mag lijken, zij doet geen recht aan de complexe werkelijkheid. De Amerikaanse filosoof Ken Wilber reikt daarvoor een bruikbaar onderscheid aan. Hij stelt vast dat alles wat bestaat kan worden begrepen als eenheden, die samen weer grotere eenheden vormen. Zo’n eenheid noemt hij een holon, een Grieks woord dat je kunt vertalen met “heelheid” (vergelijk ons woord ‘holistisch’). Elk holon is opgebouwd uit kleinere holons, in een eindeloze stapeling van niveaus van heel klein naar heel groot. Atomen vormen een molecuul, moleculen vormen een cel, cellen vormen een mens, mensen vormen een gemeenschap, een natie, de wereldbevolking.

Wat je niet kunt meten

Elk holon heeft vervolgens twee aspecten. Zeg maar de binnenkant en de buitenkant, of wellicht het materiële en het immateriële aspect. Van een mens kun je de lengte, de omtrek, het gewicht en de haarkleur meten. Maar niet de gedachten, gevoelens, voorkeuren, het gevoel voor humor enzovoort. Hetzelfde geldt voor grotere holons. Je kunt de bevolking van een land tellen, de gemiddelde leeftijd en het gemiddelde inkomen vaststellen. Maar hoe meet je de volksaard, de cultuur, de omgangsvormen – het immateriële aspect, datgene wat een groep mensen tot een samenleving maakt?

Onze samenleving is in belangrijke mate seculier en doordesemd van materialistisch denken. Het idee van een ziel of een goddelijke vonk vinden we raar en ongemakkelijk. We willen meteen weten waar we dat in het brein moeten situeren, anders is het onzin. Pas als het op een MRI te zien is, willen we het geloven. Helaas: we hebben het hier over een intern fenomeen, een subjectieve ervaring. Iets dat alleen in de eerste persoon echt gekend kan worden, waarover in de tweede persoon gesproken kan worden maar dat in de derde persoon vrijwel alle betekenis verliest. Zeker als het de derde persoon meervoud betreft.

Spiritueel tekort

Ik geloof dat onze weerstand tegen het idee van zo’n onmeetbaar innerlijk licht (of hoe je het ook wilt noemen) een belangrijke oorzaak is van veel van onze psychische klachten van vandaag de dag. Noem het een spiritueel tekort. Maar daarmee loop ik op de zaken vooruit. Het punt is dat wij zo’n mystiek iets in ons hebben waarmee we contact kunnen maken. Een innerlijk weten, een bron. 

De mens is natuur

Je kunt die innerlijke dimensie van een menselijk holon nu beschrijven als een dynamisch proces. Een samenspel tussen ons innerlijk licht en onze patronen en conditioneringen. Een voortdurende dans tussen groeien en bestendigen, uitzetten en krimpen, uitreiken en samenballen, dynamiek en stabilisering. Om één van die polen als ongewenst en de ander als wenselijk te bestempelen zou waanzin zijn. Hhet ene kan niet zonder het andere, het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Streven naar voortdurende groei is een recept voor burn-out. Streven naar absolute veiligheid en alles houden zoals het is leidt tot depressie (of is er een symptoom van). Net als elders in de natuur wordt ook onze innerlijke ervaring gekenmerkt door afwisseling, als eb en vloed, dag en nacht, zomer en winter.

Zingeving in onszelf

Als we zingeving puur betrekken op de innerlijke dimensie van het menselijke holon, dan kunnen we een aantal verschillende terreinen onderscheiden waarop dat kan plaatsvinden. Het eerste terrein is daar waar onze innerlijke drijfveer om te groeien, ons licht, botst met onze conditioneringen en patronen. Een eenvoudig voorbeeld hiervan is dat je graag wilt zingen of dansen, maar je durft niet. Vroeger ben je namelijk bespot door klasgenoten, of je ouders hebben je verteld dat je pogingen nergens op leken. Je botst hier dus tegen een muur van conditioneringen aan die je belet om te leven zoals je verlangt. Zingeving is hier: bewustwording van het patroon, zodat je het kunt veranderen, of je eigen verhouding ermee veranderen, zodat je handelingsvrijheid ontwikkelt en kunt doen wat je wilt.

Contact met jezelf herstellen

Een tweede terrein waarop zingeving zich puur intern afspeelt is daar waar patronen en conditioneringen het contact verstoren met je eigen licht. Misschien heb je ooit geleerd dat je moet zorgen voor anderen of moet afstemmen op de emoties van anderen. Daardoor vergeet je nu naar jezelf te luisteren. Zo kom je terecht in een niemandsland. Je weet niet wat je eigen behoeftes zijn en richt je volledig op het helpen of pleasen van anderen. Je voelt je leeg en hol van binnen. Opmerkelijk genoeg is zingeving hier eveneens: bewustwording van het patroon, waardoor je het kunt veranderen of je verhouding ermee kunt veranderen, zodat het natuurlijke contact met je eigen licht vanzelf vrijer spel krijgt en je je behoeftes beter kunt voelen.

Zingeving door je bewustzijn te vergroten

Een derde terrein van zingeving intern is het versterken van je innerlijke licht, zodat het helderder gaat schijnen. Er is hier geen sprake van een duidelijke emotionele blokkade of een belemmerende overtuiging. Het gaat om het cultiveren van je innerlijke helderheid en wijsheid. Dit kan langs verschillende dimensies worden bereikt. Je kunt bijvoorbeeld aandacht voor het lichaam cultiveren door middel van yoga, dans, sport of mindfulness. Je lichaam is altijd hier en nu, en geeft subtiele en minder subtiele signalen over wat belangrijk voor je is. Dit ligt dicht aan tegen een pad van emotionele bewustwording, waarin je leert luisteren naar je gevoel en je diepste en moeilijkste gevoelens onder ogen komt en integreert.

Je kunt ook een spiritueel pad bewandelen, waarin je je verbindt met iets hogers, iets overstijgends – God, het goddelijke, de Natuur, het heelal, Brahman, het universele bewustzijn, de Oermoeder, of wat voor jou maar resoneert. Je overstijgt je eigen bouwwerk van conditioneringen en maakt contact met wat voor jou als de bron van alles voelt, het pure licht waarvan jouw licht een afsplitsing is. Vervolgens is er het pad van denken en filosofie, waarin je onderzoekt wat je waarden en overtuigingen zijn en die afweegt tegen wat voor jou waar is. En je kunt je begeven in de sociale dimensie, waarin je je verbindt met andere mensen en daarin onderzoekt en ervaart wat jouw plek is en hoe je die kunt innemen.

Zingeving vanuit je eigen wijsheid

Al deze (grof geschetste) paden zijn niet afgebakend en los van elkaar; alle dimensies van de mens zijn in elk pad aanwezig, er zijn alleen accentverschillen. Wat ze allemaal gemeen hebben is het aspect van bewustwording. Mogelijkheden tot zingeving ontstaan daar waar we zicht krijgen op wat ons drijft en wat ons belemmert. Vervolgens kun je een afweging maken: past dit bij mij? Is dit werkelijk wat ik wil? Zo niet, dan kun je je belemmerende overtuiging, de niet-helpende waarde of de ongezonde wens veranderen, ombuigen, of loslaten. Meestal dient zich als vanzelf een nieuwe opvatting of zienswijze aan. Die was altijd al in je aanwezig, vanuit je eigen licht, je eigen wijsheid. Dankzij je bewustwording van de blokkade kon je doen wat nodig was om tot jezelf te komen.

Piramide van Maslow

Zingeving is niet iets dat je doet met je hoofd. Het is geen filosofie, waarbij je een mooi geformuleerde gedachte ontwikkelt en daar vervolgens veel over nadenkt. We zagen al eerder dat het draait om ervaring, een manier van zijn, met je hele wezen. Een zinvol leven is een belichaamd leven.

Veel van onze conditioneringen hebben als eigenschap of effect dat ze ons juist afsnijden van die heelheid. Veel mensen leven “in hun hoofd”. Ze zijn voortdurend bezig met plannen maken en organiseren, om toekomstig gevaar te voorkomen. Of bezig met het overdenken van het verleden, in de hoop vrede te vinden met wat er ooit gebeurd is. Ze zijn bezig met alles zo goed mogelijk te doen, gevoed door belemmerende overtuigingen dat ze anders geen plek hebben onder de zon.

Dergelijke patronen gaan niet over zingeving, maar hebben te maken met veiligheid. Dat is een belangrijk verschil. Wanneer je bezig bent met gevaar afwenden en overleven, kun je niet ook bezig zijn met zelfverwerkelijking. De piramide van Maslow is een uitwerking van dit idee: er zijn niveaus van behoeftes, met zelfontplooiing (zingeving) helemaal bovenaan. Pas als de behoeftes van lagere orden (voor het ogenblik) zijn vervuld, kunnen de hogere tredes worden nagestreefd.

Het leven van een zinvol leven in verbinding is dus een einddoel. In de praktijk in Nederland betekent het nastreven van dat doel vaak dat het vinden van veiligheid in en bij jezelf en in je relaties een belangrijk subdoel is. En altijd begint die veiligheid in jezelf, bij het aanpakken van beperkende overtuigingen en emotionele blokkades.

Hoe werkt zingeving

We hebben eerder vastgesteld dat de ervaring van een zinrijk leven ontstaat als gevolg van leven in overeenstemming met onze waarden, wensen en behoeftes. We hebben gezien dat een deel van dit proces zich intern afspeelt, in het bewust worden van onze conditioneringen, patronen, waarden en behoeftes en het veranderen of loslaten van wat ons niet helpt. 

De vraag rijst nu: hoe doe je dat? Het klinkt logisch: gewoon even goed opletten en je ziet de patronen vanzelf. Het punt is alleen, dat deze patronen plaatsvinden op momenten van relatief lage bewustzijnsniveaus. Sterker nog: patronen veroorzaken verlaging van ons bewustzijnsniveau. 

Patronen en bewustzijn

Dat zit zo. Een patroon is automatische mentale en/of fysieke activiteit in reactie op een prikkel of een verzameling prikkels (een situatie). Automatisch wil zeggen dat je de activiteit of het gedrag niet bewust kiest of inzet. Je systeem neemt een bepaalde prikkel of situatie waar en reageert onmiddellijk met het patroon, zonder dat dit alles bewust wordt geregistreerd.

Stel, je loopt over straat en je ziet een bekende. Je zwaait. Die persoon zwaait niet terug. Afhankelijk van hoe jij in elkaar steekt, reageer je ogenblikkelijk met één van de volgende patronen: 1. je bent van binnen boos op deze botte actie van de ander; 2. je gaat  aan jezelf twijfelen, was het wel de persoon die je dacht, en zo niet, wat moet deze persoon dan wel niet van je denken; 3. je gaat koortsachtig op zoek naar een verklaring waarom deze bekende je niet terug groette, wat heb je de afgelopen dagen, weken, maanden of jaren verkeerd gedaan, wat ben je toch ook een sukkel dat je dat niet eerder hebt opgemerkt, ze hebben volledig gelijk om je niet terug te groeten (enzovoort). En dan is er uiteraard nog een patroon 4.: je haalt je schouders erover op, diegene zal je wel niet hebben gezien of herkend, kan gebeuren. 

Gevoel als trigger

Patroon 4 is voor veel mensen die patronen 1 t/m 3 hebben vaak de gewenste uitkomst. Patroon 4 is immers een volwassen respons op een situatie waarvan we de oorzaak niet kennen. We weten simpelweg niet waarom de ander ons niet terug groet, en daar kunnen we (voor nu) vrede mee hebben. De andere drie patronen zijn geen responsen, maar reacties: niet weloverwogen, maar halsoverkop en automatisch.

Als je inzoomt op wat er van binnen gebeurt, zie je dat het niet terug groeten van de ander een onprettig gevoel oproept. Misschien voel je je miskend, niet gezien, of afgewezen en dus alleen, eenzaam, verdrietig, nietig misschien. Dat is zo onprettig dat je systeem daar meteen van af wil. Hoe? Bijvoorbeeld door de pijn terug te bezorgen (boosheid), of door erover te gaan piekeren, in de hoop dat je het weg kunt verklaren. Het probleem is alleen dat het onprettige gevoel onder de oppervlakte aanwezig blijft en maakt dat je gedachten onmiddellijk een negatieve wending nemen, zodat je aan jezelf gaat twijfelen of de ander kwade bedoelingen toeschrijft en die weer op jezelf betrekt. 

Automatisch gedrag

Niemand die bij zijn volle verstand is, kiest ervoor om dit te doen. Het gebeurt in een flits, volautomatisch, in reactie op een onprettig gevoel, in de hoop dat te beheersen of weg te maken. Op zulke momenten is er nauwelijks gewaarzijn, laat staan keuzevrijheid. Ga maar na: als er wel bewustzijn was geweest, dan had je kunnen opmerken: de ander zwaait niet terug en dat doet pijn, een vervelend gevoel; tja, zo is het nu. Als je dit met je volle bewustzijn opmerkt, heb je keuzevrijheid. Je kunt natuurlijk alsnog boos worden of gaan piekeren, maar je weet nu dat dit niet de meest handige opties zijn. Je neemt je voor om de volgende keer dat je die persoon spreekt even na te vragen wat er was en je laat het verder rusten.

Meer bewustzijn

Als patronen gekenmerkt worden door de afwezigheid van bewustzijn, dan is het dus nodig dat er meer bewustzijn komt, zodat ze gezien worden. We zagen al eerder dat je je eigen licht helderder kunt laten schijnen, zodat je patronen zichtbaar worden. De andere optie is om het bewustzijn van een ander te betrekken. 

Interpersoonlijk bewustzijn

We zagen al eerder dat niemand een eiland is: we worden voortdurend beïnvloed door onze omgeving. Een voor de hand liggende manier waarop die beïnvloeding plaatsvindt is via onze zintuigen en de gedachten die gevormd worden rond die input. Maar dat is nog maar het topje van de ijsberg. Veel van de wederzijdse beïnvloeding gebeurt onbewust. Ons systeem neemt elke minuscule beweging van de ander waar, elke minieme stembuiging, elke subtiele verandering in teint en pupilgrootte, en zelfs geursporen zoals feromonen. Het lijkt er bovendien op dat onze zenuwstelsels zich op elkaar afstemmen: we co-reguleren elkaar, wat bijvoorbeeld te zien is in hoe de patronen van hersengolven van twee mensen in contact op elkaar gaan lijken gedurende dat contact.

Insight Dialogue

Er zijn allerlei oefeningen waarin je dat zelf ook kunt ervaren. Eentje die mij bijzonder aanspreekt is Insight Dialogue, een vorm van interpersoonlijke inzichtmeditatie, waarin twee beoefenaars gewaarzijn van lichaam en geest beoefenen en vervolgens met en zonder vaste rollen van spreker en luisteraar uitwisselen over onderwerpen die aangereikt worden – meestal een onderzoek naar de kwaliteiten van lichaam en geest in het moment, en de veranderlijkheid ervan. Met enige oefening is duidelijk te ervaren hoe er geen duidelijke grens is tussen mij en de ander; het lijkt of gedachten en gevoelens opkomen vanuit een soort veld tussen de twee deelnemers in, zonder dat duidelijk is “van wie” het is. 

Interpersoonlijk bewustzijn in de praktijk

Zo’n veld van gewaarzijn ontstaat ook tussen de counselor en de cliënt. Zo is er plots veel meer bewustzijn aanwezig, waarin de cliënt eenvoudig toegang krijgt tot delen van zichzelf die voorheen gekenmerkt werden door afwezigheid van bewustzijn. Als we in dat veld bepaalde patronen op te roepen die de klacht veroorzaken, kunnen die met deze helderheid herkend en doorzien worden.

Vervolgens kan de cliënt op diepere lagen komen: het gevoel dat moet worden ontweken of opgelost door middel van het patroon kan worden toegelaten en ervaren. En dan blijkt het helemaal niet zo moeilijk of eng te zijn als aanvankelijk gedacht. Nu kan de cliënt een andere relatie aangaan met dit gevoel, zodat de lading eraf is en het patroon er niet meer zo sterk aan gekoppeld is. Vanaf nu heeft de cliënt meer keuzevrijheid in de situatie waarin hij dat gevoel voelt. Elke keer dat hij die keuzevrijheid vervolgens benut om iets anders te doen dan het patroon, zal dat patroon verder afzwakken. Dit is de integratie. 

Mentale gezondheid in een zieke maatschappij

Nu is de praktijk een plek van heling, een plek waar alle patronen van de cliënt welkom zijn en in compassie gezien en gehouden kunnen worden. Het grootste deel van de rest van de wereld is helaas niet zo heilzaam van aard. Onze maatschappij draait om materialisme, groei, beter zijn dan anderen, ten koste van anderen als het moet.

We buiten de natuur uit, we buiten mensen elders in de wereld uit, we proppen miljoenen dieren in piepkleine hokken om ze onder vreselijke omstandigheden vet te mesten en daarna op te eten.

De illusie van maakbaarheid

De gruwelen van onze leefwijze worden vakkundig aan onze blik onttrokken, en in plaats daarvan worden we volgestopt met entertainment dat ons denkvermogen aantast en ons afsnijdt van ons lichaam. Dat entertainment wordt onderbroken door eindeloze reclameblokken die ons maakbaarheid voorspiegelen en een paradijselijk, zorgeloos leven.

Aan de achterkant wordt die illusie gevoed door bloed van mensen en dieren en verwoesting en vervuiling van de natuur. Zo leven we in een bubbel, een illusie, een droom, we rennen in een hamsterrad terwijl ons een vette worst wordt voorgehouden die we nooit zullen bereiken.

Afgescheidenheid

Alles is erop gericht om mensen af te snijden van hun eigen licht, hun eigen kern, hun ziel, en die te vervangen door valse verlangens van geld, macht, roem, carrière, de laatste iPhone en de verste vakanties. We zijn geen eiland, maar we worden wel tot eilandjes gemaakt.

Ons economische systeem draait op het creëren van afgescheidenheid en isolement. De leegte vullen we met consumptie.

Is het dan gek dat er kolossale epidemieën zijn van geestelijke en lichamelijke ziekten? Dat een derde van de bevolking depressieve klachten heeft, dat de helft van de werknemers burn-outachtige verschijnselen heeft, dat allergieën, auto-immuunziekten, hart- en vaatziekten, obesitas en kanker jaar over jaar toenemen? Onze maatschappij is ziek, doodziek, en de symptomen manifesteren zich in ons allemaal.

In het boek Zingeving is contact maken met jezelf

Juist daarom is het cruciaal om terug in contact te treden met jezelf. Je eigen licht te vinden en te laten schijnen. Jezelf weer te verbinden met de natuur, waar je niet los van staat maar onlosmakelijk onderdeel van bent, net als iedereen. Te leren bewegen met de getijden en seizoenen van het leven, op het ritme van je eigen muziek, in verbinding met je gemeenschap. Een zinvol leven komt vanuit jouw eigen hart, je ziel, je kern, en van nergens anders. 

Literatuur

(bevat affiliate links)

• Gabor Maté – De mythe van normaal
• Mark Wolynn – Het is niet met jou begonnen
• Ken Wilber – Een beknopte geschiedenis van alles